బ్రిటిష్ పాలన అంతాన్ని డిమాండ్ చేస్తూ 1942 ఆగస్టు 8న అఖిల భారత కాంగ్రెస్ కమిటీ బాంబే సమావేశంలో మహాత్మాగాంధీ ఈ ఉద్యమానికి నాంది పలికారు. దీనినే ‘ఆగస్టు ఉద్యమం’ అని కూడా పిలుస్తారు. గోవాలియా ట్యాంక్ మైదానంలో నిర్వహించిన ఈ సభ ప్రసంగంలో గాంధీజీ ‘డూ ఆర్ డై’కి పిలుపునిచ్చారు. ఈ క్రమంలోనే ఎలాంటి విచారణ జరపకుండా భారత జాతీయ కాంగ్రెస్ నాయకత్వాన్ని బ్రిటిష్ ప్రభుత్వం వ్యతిరేకించింది. ఈ భయంతో ఆల్ ఇండియా ముస్లింలీగ్, రాచరిక సంస్థానాలు, ఇండియన్ ఇంపీరియల్ పోలీస్, బ్రిటీష్ ఇండియన్ ఆర్మీ, హిందూ మహాసభ, ఇండియన్ సివిల్ సర్వీస్, వైశ్రాయ్ కౌన్సిల్ తోపాటు భారతీయ వ్యాపారవేత్తలు సైతం క్విట్ ఇండియా ఉద్యమానికి వ్యతిరేకంగా బ్రిటిష్ గవర్నమెంట్కు మద్దతుగా నిలిచారు.
ఈ విధంగా ఉద్యమాన్ని పూర్తిగా అణచివేసిన బ్రిటిష్ ప్రభుత్వం ఇండియాకు స్వాతంత్ర్యం ఇవ్వడానికీ నిరాకరించింది. దాదాపు పదివేల మంది నాయకులను అరెస్టు చేసి, 1945 వరకు జైల్లో పెట్టింది. అదికాక బలహీనమైన సమన్వయం, అస్పష్టమైన కార్యాచరణ, దీర్ఘకాలిక లక్ష్యం లేకపోవడంతో క్విట్ ఇండియా ఉద్యమం అంతటితో విఫలమైంది. ఈ ఉద్యమం చేపట్టి నేటికీ 82 ఏళ్లు పూర్తి.. ఈ సందర్భంగా దాని పర్యవసానాలు, ఉద్యమ తీరు గురుంచి ఇప్పుడు తెలుసుకుందాం:
రెండో ప్రపంచ యుద్ధ సమయంలో జపాన్కు వ్యతిరేకంగా భారత రక్షణను ప్రజాప్రభుత్వానికి అప్పజెప్పాలని కాంగ్రెస్ పట్టుబట్టింది. ఇందుకు గాంధీజీ క్విట్ ఇండియా ఉద్యమాన్ని లేవనెత్తారు. 1942, జులైలో వార్దాలో జరిగిన కాంగ్రెస్ వర్కింగ్ కమిటీ బ్రిటిష్వారిని భారతదేశం వదిలి వెళ్లమని ఒక తీర్మానాన్ని ఆమోదించింది. దీనినే ‘క్విట్ ఇండియా’గా సంబోధించారు. దీంతో ఏబీసీసీ 1942, ఆగస్టు 8న ఆమోదించడంతో జాతీయోద్యమం తుది దశ బొంబయిలో ప్రారంభమైంది.
అదే రోజు బొంబయిలోని గోవాలియా చెరువు మైదానంలో గాంధీజీ అశేషజనాన్ని ఉద్దేశించి ప్రసంగించారు. ఐక్యరాజ్యాల విజయం, భారతదేశం కోసం.. అలానే భారత్ లో బ్రిటిష్ పాలన వెంటనే ముగిసిపోవడం అత్యవసరం. కావున ప్రజాపోరాటమే ఏకైక మార్గమని ఏబీసీసీ తీర్మానించింది.
ఈ ఉద్యమ ప్రధాన ఉద్దేశం’అహింస’. ఈ విషయాన్ని ప్రజలు గుర్తుంచుకోవాలని కూడా ఆ తీర్మానం పేర్కొంది. 1942, ఆగస్టు 9న గాంధీని, ప్రముఖ నాయకులందరినీ ప్రభుత్వం నిర్బంధించడమే కాకుండా కాంగ్రెస్ సంస్థను నిషేధించింది. పోలీసులు ఉద్యమాన్ని అణచివేసేందుకు క్రూరమైన చర్యలకు పాల్పడ్డారు.
‘డూ ఆర్ డై(ఉద్యమించండి లేదా మరణించండి)’ అని ప్రజలకు గాంధీజీ పిలుపునిచ్చారు.
అంతేకాదు మనం భారతదేశాన్ని ఆంగ్లేయుల పాలన నుంచి విముక్తి చేద్దాం లేదా ఆ ప్రయత్నంలోనైనా మరణిద్దాం అని తెలిపారు. అందుకు కేవలం అహింసాత్మక ప్రజాఉద్యమమే మార్గమని కూడా గాంధీజీ వ్యాఖ్యానించారు.
జాతీయ నాయకులందరూ అరెస్టైనప్పుడు అరుణ్ అసఫ్ అలీ, జయప్రకాష్ నారాయణ్ లాంటి రెండో తరం నాయకులు ఉద్యమంలో కీలకపాత్ర పోషించారు. గాంధీజీ ఆమోదంతో కాంగ్రెస్ తరఫున ముస్లింలీగ్ సహకారం కోసం, మత సమస్యల పరిష్కారం కోసం సి.రాజగోపాలచారి 1944, మార్చిలో ఒక సూత్రాన్ని ప్రతిపాదించారు. ఈ సూత్రాన్ని రాజగోపాలచారి తన ‘ది వే ఔట్ పాంప్లెట్’ అనే కరపత్రాల ద్వారా విస్తృత ప్రచారంలోకి తీసుకొచ్చారు.
స్వయం నిర్ణయాధికార హక్కు కోసం పాకిస్తాన్ను ఏర్పాటు చేయాలనే ముస్లింలీగ్ కోరికను ఆయన అంగీకరించారు. కాంగ్రెస్కు కావాల్సింది స్వాతంత్య్ర సాధన.. అందుకు ముస్లింల సహకారాన్ని పొందడానికి ఎంత నష్టాన్ని అయిన భరించడానికి సిద్ధపడింది. కానీ ముస్లింలీగ్ ద్విజాతి సిద్ధాంతాన్ని ప్రచారంలోకి తీసుకువచ్చి ప్రజాభిప్రాయంతో సంబంధం లేకుండా దేశవిభజనను అంగీకరించాలని కాంగ్రెస్ను కోరింది.
భారతదేశం స్వాతంత్య్రాన్ని కోరడాన్ని ముస్లింలీగ్ ఆమోదించింది. ఇందుకు తాత్కాలిక ప్రభుత్వ ఏర్పాటులో కాంగ్రెస్కు సహకరించాలని యోచించింది. యుద్ధం ముగిసిన తర్వాత ముస్లిం జనాభా అత్యధికంగా ఉన్న జిల్లాల సరిహద్దులను గుర్తించేందుకు వీలుగా ఒక కమిషన్ ఏర్పాటైంది. అప్పుడు ఆయా జిల్లాల్లో ముస్లింలతోపాటు ముస్లిమేతరులను కూడా కలుపుకొని వయోజన విధానంలో అందరి నుంచి ప్రజాభిప్రాయ సేకరణ చేపడుతుందని రాజగోపాలచారి భావించారు.
విభజన కారణంగా ప్రజలు తరలిపోవాల్సివస్తే వారి ఇష్టం మేరకే జరగాలి. భారత ప్రభుత్వానికి కావా
ల్సిన సంపూర్ణ బాధ్యతను, అధికారాన్ని బ్రిటిష్ ప్రభుత్వం పూర్తిగా బదిలీచేసే పక్షంలో మాత్రమే బ్రిటిష్ ప్రభుత్వం విధించే నిబంధనలకు కట్టుబడాలని రాజగోపాలచారి సవివరంగా ప్రతిపాదించారు.
◆ క్విట్ ఇండియా ఉద్యమకారుల తిరుగుబాట్లు, పోలీసుల దౌర్జన్యపు చేష్టల దృష్ట్యా 1942 అక్టోబర్ 29న లోహియా అజ్ఞాత రేడియో పది ఆజ్ఞలను(విధులను) నిర్దేశించింది.
*ప్రతి ఇంటి మీద, కిటికీల మీద మువ్వన్నెల జెండా ఎగురవేయాలి.
*సినిమాలు చూడవద్దు. ఇతరులను చూడనీయవద్దు. ఎందుకంటే దానికి మీరు వెచ్చించే వ్యయం అధికార ప్రభుత్వానికి వెళ్తుంది.
*కోర్టులకెళ్లడం పాపంగా పరిగణించాలి.
*విదేశీ వస్తువులు కొనవద్దు.
*ప్రభుత్వ బ్యాంకుల నుంచి మీ ధనాన్ని తీసేసుకోండి.
*న్యాయం లేని ప్రభుత్వానికి సేవలందించే అధికారులను బాయ్కాట్ చెయ్యండి.
*కోర్టుకు వెళ్లే అవసరమున్న ఏ వ్యవహారమైనా కొనసాగించవద్దు.
*నగరాలు వదలండి, పల్లెలకు తరలండి.
*రైతు పండించే ధాన్యం, ఇతర పంటలు… అతని దగ్గరే ఉండనివ్వండి.
ఈ పది విధులను ప్రతి భారతీయుడు తప్పనిసరిగా నిర్వహించాలని ఉద్బోధించింది.
◆ రైతులు, భూస్వాములు, అప్పులిచ్చే వడ్డీ వ్యాపారులు ఏకమైతే చాలు తిండిలేక బ్రిటిషు సైనికులు మాడిపోతారంటూ… డూ ఆర్ డై నియమానికి సంబంధించిన విశ్లేషణలను వివరించారు.
క్విట్ ఇండియా ఉద్యమానికి నాందిగా గాంధీ పూరించిన నినాదమే.. ‘డూ ఆర్ డై(విజయమో.. వీరస్వర్గమో)’.
