ఇంజనీరింగ్ చదివి, కొత్త కొత్త నిర్మాణాలను చేపట్టి, తరతరాలకు ఉపయోగపడేలా ఆనకట్టలు, వంతెనలు, బ్రిడ్జ్ నిర్మాణాలు కట్టి, నేటికీ ధృడంగా నిలిచేలా చేసిన గొప్ప ఇంజినీర్.
రైలులో ప్రయాణిస్తూ, ఆ రైలు శబ్దంలో వచ్చిన తేడాను గమనించి.. వెళ్లాల్సిన దారిలో పట్టాలు విరిగినట్లు అర్థం చేసుకుని, రైలును ఆపేయగలిగే సమయస్ఫూర్తి కలిగిన మేధావి.
దేశ అభివృద్ధికి పరిశ్రమలే ప్రధానమని బలంగా నమ్మిన వ్యక్తి.. వివిధ దేశాలకు చెందిన నిపుణులతో ఎన్నో పరిశ్రమల ఏర్పాటుకు కృషి గావించారు.
ఎంతోమంది ఇంజినీరులకు మార్గదర్శనం చేసి, ఆదర్శం అయ్యారు. అందుకే విశ్వేశ్వరయ్య పుట్టినరోజును ప్రతి ఏటా “ఇంజినీర్స్ డే”(సెప్టెంబర్ 15)గా జరుపుకుంటున్నాం. ఈ సందర్భంగా ఆయన జీవిత విశేషాల గురుంచి ఈరోజు మనం ప్రత్యేకంగా తెలుసుకుందామా…
కుటుంబ నేపథ్యం…
1861 సెప్టెంబర్ 15న బెంగళూరుకు 60 కిలోమీటర్ల దూరంలో ఉన్న చిక్ బళ్లాపూర్ లోని ముద్దనహళ్లిలో జన్మించారు. ముద్దనహళ్లి అప్పటికి మైసూర్ సంస్థానంలో భాగంగా ఉండేది. తండ్రి మోక్షగుండం శ్రీనివాసశాస్త్రి. సంస్కృత పండితుడు, అంతేకాక వైద్యుడు. తల్లి వెంకటలక్ష్మమ్మ. వీరిది బ్రాహ్మణ కుటుంబం. ఈయన పూర్తిపేరు మోక్షగుండం విశ్వేశ్వరయ్య. విశ్వేశ్వరయ్యకు 12వ ఏటా తండ్రి మరణించారు. చిక్‌బళ్లాపూర్‌లో ప్రాథమిక విద్యాభ్యాసం అయ్యాక, 1881లో డిగ్రీ చదివేందుకు బెంగళూరు వెళ్లారు. మేనమామ ప్రోత్సహంతో అప్పటివరకు చదువుకున్నాడు. ఆ తర్వాత ఉపకార వేతనంతో పుణెలోని కాలేజ్‌ ఆఫ్ ఇంజినీరింగ్‌లో ఉన్నత విద్యనభ్యసించారు. సివిల్ ఇంజనీరింగ్ లో ఉత్తీర్ణుడయ్యాడు.
ఉద్యోగం, హోదాలు…
చదువు పూర్తి అయ్యాక, ముంబయిలోని పీడబ్ల్యూడీ విభాగంలో అసిస్టెంట్‌ ఇంజనీర్గా కొద్దికాలం పనిచేశారు. ఆ తర్వాత ఏడాది కాలంలోనే అక్కడి నుంచి ఇరిగేషన్ కమిషన్ ఆఫ్ ఇండియాకు వెళ్లారు. అక్కడ ఎగ్జిక్యూటివ్‌ ఇంజనీర్గా పనిచేశారు. ఆయనను ‘కర్ణాటక రాష్ట్ర భగీరథుడు’ అని కూడా పిలుస్తారు. సింధూనది నుంచి సుక్కూర్ పట్టణానికి నీటిని తరలించేందుకు ఆయన ఇచ్చిన ప్రణాళిక అప్పట్లోని ఇంజినీర్లందరినీ ఎంతో మెప్పించింది. అప్పుడు ఆయన వయసు 32.
నీటిపారుదల వ్యవస్థను మరింత సమర్థవంతంగా నిర్వహించేందుకు ప్రభుత్వం ఓ కమిటీని ఏర్పాటు చేసింది. ఆ కమిటీ సూచనల ఆధారంగా బ్లాకుల వ్యవస్థను అభివృద్ధి చేసింది. స్టీల్ గేట్ల ఏర్పాటు ద్వారా డ్యామ్ నుంచి నీటి ప్రవాహాన్ని అడ్డుకోగలిగారు. బ్రిటిష్ అధికారులు కూడా విశ్వేశ్వరయ్య ఆలోచనలను అభినందించారు. ఈ ప్రకారం సింధూనది నీటిని సుక్కూర్ కు చేరేలా చేయడంలో ఈయన కీలక పాత్ర పోషించారు.
◆ 1909లో మైసూర్ ప్రభుత్వం విశ్వేశ్వరయ్యను చీఫ్ ఇంజనీర్గా ఉద్యోగంలోకి తీసుకున్నారు. అక్కడి సమీపంలో కృష్ణరాజ సాగర్ ఆనకట్టకు ఈయనే చీఫ్ ఇంజినీర్‌గా వ్యవహరించారు. నీటి ప్రవాహాన్ని తట్టుకునేలా, అలాగే నీటిని నిల్వ చేసేలా ఆటోమేటిక్ వరద గేట్లను మొదటగా ఈయనే రూపొందించడం విశేషం.
ఆనకట్టలు.. అనేకం..
*కృష్ణరాజసాగర్ డ్యామ్, భద్రావతి ఐరన్ అండ్ స్టీల్ వర్క్స్, మైసూర్ శాండల్ ఆయిల్ అండ్ సోప్ ఫ్యాక్టరీ, యూనివర్శిటీ ఆఫ్ మైసూర్, బ్యాంక్ ఆఫ్ మైసూర్… వంటి ఎన్నో సంస్థల ఏర్పాటులో ఆయన కృషి ఉందని చెప్పాలి.
1903లో ఈ వ్యవస్థను ఖడక్‌వాస్లా దగ్గర మొదలుపెట్టారు. మైసూరు దగ్గర ఉన్న కృష్ణరాజ సాగర్ ఆనకట్టలలోనూ ఇదే విధానాన్ని ప్రయోగించారు.
*1900లో హైదరాబాద్ లో వరదల కారణంగా మూసీనది వరదతో పోటెత్తడంతో భాగ్యనగరవాసుల్ని రక్షించే బాధ్యతను అప్పటి నిజాం నవాబు విశ్వేశ్వరయ్యకు అప్పగించాడు. అందుకు ఆయన మూసీపైన రిజర్వాయర్లు నిర్మించారు. మురుగునీటి పారుదల వ్యవస్థను సైతం ఈయనే నిర్మించారు. ఆయన కృషి వల్లే హిమాయత్‌సాగర్‌, ఉస్మాన్‌సాగర్‌ రిజర్వాయర్లు నిలిచాయి. వాటి ల్ల ప్రస్తుతం హైదరాబాద్ ప్రజలు నీటిని తాగుతున్నారు.
*విశాఖపట్నం ఓడరేవు చివరన సముద్రపు అలల తాకిడి నుంచి ప్రజలను కాపాడేందుకు ఓ మార్గం చూపించారు. అలల తీవ్రతను తగ్గించడం కోసం విశ్వేశ్వరయ్య రెండు పాత పెద్ద నౌకల్లో బండరాళ్లను వేసి సాగర తీరానికి చేరువగా ముంచేయాలని సూచించారు. అలా చేయడం వల్ల అలల తీవ్రత కాస్త తగ్గింది. కొన్నాళ్ల తర్వాత కాంక్రీటుతో బ్రేక్ వాటర్స్ నిర్మించారు. ఆయనిచ్చిన ఈ సలహా తర్వాతి రోజుల్లో ఎంతో ఉపయోగపడింది.
*తిరుపతి ఘాట్ రోడ్ కోసం మోక్షగుండం తన వంతు కృషి చేశారు, హైదరాబాద్ లోని పత్తర్ ఘాట్ నిర్మాణానికి నమూనా డిజైన్ ను ఈయనే రూపొందించారు.
*1959లో రైల్వేబోర్డు ఛైర్మన్‌గా కూడా విశ్వేశ్వరయ్య పనిచేశారు. బిహార్ లో గంగానదిపై రైల్వే బ్రిడ్జి నిర్మాణానికి స్థలం నిర్ణయించి, ఆపై వంతెన నిర్మించారు.
గుర్తింపు…
*1911లో విశ్వేశ్వరయ్య ‘కంపెనీయన్ ఆఫ్ ది ఆర్డర్ ఆఫ్ ఇండియన్ ఎంపైర్’ గా నియమితులయ్యారు.
*1955లో ప్రజలకు చేసిన విశేష సేవలకుగానూ భారత ప్రభుత్వం ఈయనకు “భారతరత్న” పురస్కారాన్ని అందజేసింది.
*1915లో మైసూర్ దివానుగా పనిచేసిన విశ్వేశ్వరయ్య సేవలకు బ్రిటిషు ప్రభుత్వం “నైట్ కమాండర్ ఆఫ్ ది ఆర్డర్ ఆఫ్ ఇండియన్ ఎంపైర్” అనే బిరుదునిచ్చింది. దీంతో ఆయన పేరు ముందు ‘సర్’ అని చేర్చారు.
*అప్పట్లో విశ్వేశ్వరయ్య నిర్మించిన కృష్ణరాజ సాగర్ ఆనకట్ట ఆసియా ఖండంలోనే అతిపెద్దదిగా నిలిచింది.
*పుణెలో ఈయన విగ్రహాన్ని ఏర్పాటు చేశారు, అలాగే బెంగళూరులో విశ్వేశ్వరయ్య పారిశ్రామిక, సాంకేతిక ప్రదర్శనశాలను నిర్మించారు.
*1920లో ‘భారతదేశ పునర్నిర్మాణం’, 1934లో ‘భారతదేశంలో ప్రణాళికాబద్ధమైన ఆర్థిక విధానం’ అనే గ్రంథాలను విశ్వేశ్వరయ్య స్వయంగా రాశారు.
*చైనా, జపాన్, ఈజిప్ట్, కెనడా, అమెరికా, రష్యా లాంటి దేశాలలో కూడా విశ్వేశ్వరయ్య పర్యటించి, అక్కడ కూడా అనేక ప్రాజెక్టులకు రూపకల్పన చేశారు.
*బ్యాంక్ ఆఫ్ మైసూర్ పేరుతో ఓ బ్యాంకును ప్రారంభించారు. దాన్నుంచి వచ్చే ఆదాయాన్ని వ్యాపారాభివృద్ధికి ఖర్చు చేసేవారు. 1918లో దివాన్‌ పదవి నుంచి విరమణ పొందారు.
*1962 ఏప్రిల్ 14న ఈయన తుదిశ్వాస విడిచారు.
భారతదేశాన్ని పచ్చని పైర్లతో సస్యశ్యామలం చేసిన ముగ్గురు ముఖ్య ఇంజనీర్లలో సర్ ఆర్థర్ కాటన్ దొర, కేఎల్ రావ్ తో పాటు, మోక్షగుండం విశ్వేశ్వరయ్యకు కూడా చోటు దక్కడం భారతీయులుగా మనందరికీ గర్వకారణమనే చెప్పుకోవాలి.
