వైష్ణో దేవి ఆలయ విశేషాలు చూద్దామా?

త్రికూట పర్వతాలకు పట్టాభిషేకం చేసే వైష్ణో దేవి ఆలయం భారతదేశంలో అత్యధికంగా సందర్శించే మతపరమైన ప్రదేశాలలో ఒకటి. 5200 అడుగుల ఎత్తులో ఉన్న ఈ అందమైన గుహ దేవాలయంలో సరస్వతి దేవి, లక్ష్మీ దేవి మరియు కాళీ దేవి యొక్క శక్తి రూపాల యొక్క మూడు పవిత్రమైన రాతి ప్రాతినిధ్యాలు ఉన్నాయి.

తెల్లని రాతి సరస్వతి దేవి యొక్క శక్తి రూపాన్ని సూచిస్తుంది, ఎరుపు-పసుపు రాతి లక్ష్మీ దేవి యొక్క శక్తి రూపాన్ని సూచిస్తుంది మరియు నల్ల శిల శక్తి దేవి యొక్క శక్తి రూపాన్ని సూచిస్తుంది.

మహాభారతంలోని పాండవులు గొప్ప యుద్ధంలో విజయం కోసం ఆశీర్వాదం కోసం వైష్ణో దేవి ఆలయాన్ని నిర్మించారని పురాణాలు చెబుతున్నాయి. పాండవులలో ఒకరైన అర్జునుడు యుద్ధంలో విజయం కోసం వైష్ణో దేవి అనుగ్రహం పొందేందుకు గుహలో తపస్సు చేశాడు. వైష్ణో దేవికి ప్రయాణం త్రికూట పర్వతాల అద్భుతమైన ప్రకృతి దృశ్యాల గుండా ఒక సుందరమైన ట్రెక్‌తో ప్రారంభమవుతుంది.

త్రికూట పర్వతాలకు పట్టాభిషేకం చేసే వైష్ణో దేవి ఆలయం భారతదేశంలో అత్యధికంగా సందర్శించే మతపరమైన ప్రదేశాలలో ఒకటి. 5200 అడుగుల ఎత్తులో ఉన్న ఈ అందమైన గుహ దేవాలయంలో సరస్వతి దేవి, లక్ష్మీ దేవి మరియు కాళీ దేవి యొక్క శక్తి రూపాల యొక్క మూడు పవిత్రమైన రాతి ప్రాతినిధ్యాలు ఉన్నాయి.

తెల్లని రాతి సరస్వతి దేవి యొక్క శక్తి రూపాన్ని సూచిస్తుంది, ఎరుపు-పసుపు రాతి లక్ష్మీ దేవి యొక్క శక్తి రూపాన్ని సూచిస్తుంది మరియు నల్ల శిల శక్తి దేవి యొక్క శక్తి రూపాన్ని సూచిస్తుంది.

మహాభారతంలోని పాండవులు గొప్ప యుద్ధంలో విజయం కోసం ఆశీర్వాదం కోసం వైష్ణో దేవి ఆలయాన్ని నిర్మించారని పురాణాలు చెబుతున్నాయి. పాండవులలో ఒకరైన అర్జునుడు యుద్ధంలో విజయం కోసం వైష్ణో దేవి అనుగ్రహం పొందేందుకు గుహలో తపస్సు చేశాడు. వైష్ణో దేవికి ప్రయాణం త్రికూట పర్వతాల అద్భుతమైన ప్రకృతి దృశ్యాల గుండా ఒక సుందరమైన ట్రెక్‌తో ప్రారంభమవుతుంది.

వైష్ణవ దేవి ఆలయం, ప్రసిద్ధి చెందిన అమ్మవారి పుణ్యక్షేత్రం. ఈ పుణ్యక్షేత్రం వైష్ణవ దేవి కొండలపై నెలకొని ఉంది. హిందువులు వైష్ణవ దేవినే మాతా రాణి అని వైష్ణవి అని కూడా సంభోదిస్తారు.ఈ ఆలయం ఉత్తర భారత్ లోని జమ్ము- కాశ్మీర్ రాష్ట్రంలో జమ్మూకు సుమారు 65 కిలోమీటర్ల దూరంలో ఉంది. ఎత్తైన హిమాలయ పర్వత ప్రాంతంలోని త్రికూట పర్వత శేణిలో ఉంది.

జమ్ము నుండి 50 కిలో మీటర్ల దూరంలో వున్న కాట్రా ప్రాంతానికి హెలి కాప్టర్లలో వెళ్లవచ్చు. ఇతర వాహనాలు వుంటాయి. అక్కడి నుండి కాలి నడకన, గుర్రాలమీద, పల్లకిల్లో ఎలాగైనా వెళ్లవచ్చు. ఇక్కడికి ఆలయం సుమారు 15 కిలో మీటర్ల దూరంలో ఉంది. ఈ దారి చాల కష్టతరమైంది. తిరుపతి కొండ ఎక్కేవారు గోవిందా గోవింద అని అరుస్తున్నట్లే ఇక్కడ కూడ కొండ ఎక్కేవారు జై మాతాజూ అంటూ అరుస్తుంటారు. ఇంకా చాల దూరం వుందనగానే అమ్మవారి ఆలయం కనిపిస్తూనే వుంటుంది.

ఈ ఆలయం వున్న ప్రాంతాన్ని భవన్ అని అంటారు. భక్తులను గ్రూపులుగా విభజించి వారికి ఒక నెంబరిస్తారు. దాని ప్రకారం భక్తులను ఆలయంలోనికి అనుమతిస్తారు. ఆలయం లోపలికి సెల్ ఫోన్లు, కెమెరాలు, అలాగే తోలుతో చేసిన ఏ వస్తువును అనుమతించరు. కనుక వాటిని కలిగి వున్నవారు వాటిని అక్కడే లాకర్లలో భద్ర పరుచు కోవచ్చు. వైష్ణో దేవి మూడు రూపాల్లో దర్శనమిస్తుంది. అవి మహాకాళి, మహా లక్ష్మి, సరస్వతి. ఆలయానికి వెళ్లే దారిలో ఇతర పురాతనమైన చిన్న ఆలయాలు కూడా ఉన్నాయి.

ఈ అమ్మ వారి ఆలయం ఉత్తర భారతాన జమ్మూ జిల్లాలోని, కట్రా పట్టణంలో ఉంది. ఈ ఆలయ వార్షికాదాయం ఐదు వందల కోట్ల రూపాయల వరకు ఉంటుంది. పర్వ దినాలలో ఈ ఆలయానికి వచ్చే భక్తుల సంఖ్య లక్షలలో వుండగా కానుకలుగా ఆలయానికి 15 కోట్ల రూపాయలు వచ్చాయి.

జమ్మూలోని పర్వత సానువులలో ఉన్న అమ్మవారి ఆరాధన ఎప్పుడు మొదలైందనేది ఇదమిత్థంగా చెప్పలేం. కానీ పిండీలు అని పిలవబడే మూర్తులు మూడు కొన్ని లక్షల సంవత్సరాలుగా అక్కడ ఉన్నాయని భూగోళ శాస్త్రజ్ఞులు తెలియజేస్తున్నారు. త్రికూట పర్వతంగా ఋగ్వేదంలో చెప్పబడిన పర్వతసమూహం ఇదేనని కొందరి వాదన. ఋగ్వేదంలో ఇక్కడ శక్తి ఆరాధన జరుగుచుండేదని చెప్పబడింది.

వైష్ణో దేవి గురించిన మొదటి ప్రస్తావన మహాభారతంలో ఉంది. కురుపాండవ సంగ్రామంనకు ముందు శ్రీకృష్ణుని ఆదేశానుసారం అర్జునుడు ఇక్కడ అమ్మవారిని పూజించి, ఆమె దీవెనలు తీసుకున్నాడని వ్యాసభారతం చెపుతోంది. “జంబూకటక చైత్యేషు నిత్యం సన్నిహితాలయే” అనే శ్లోకం ఆధారంతో ఈ దేవస్థానంలోనే అర్జునుడు పూజలు చేసాడని తెలుస్తుంది.

స్థలపురాణం ప్రకారం పాండవులు మొదటగా ఇక్కడ దేవాలయ నిర్మించారని తెలుస్తుంది. త్రికూటపర్వతానికి పక్కన ఐదు రాతి కట్టడాలున్నాయి. వీటిని పంచ పాండవులకు ప్రతీకగా స్థానిక ప్రజలు భావిస్తారు.మధ్యకాలపు చరిత్ర ప్రకారం మొదటగా సిక్కుల గురువైన గురు గోబింద్ సింగ్, పుర్మండాల్ మీదుగా వచ్చి ఈ పవిత్ర గుహను దర్శించాడని తెలుస్తుంది. గుహలకు ఉన్న ఒక పాత కాలపు నడక బాట ఈ మార్గం గుండా ఉంది.

ఇక్కడ సతీదేవి శిరస్సు పడిన కారణంగా కొన్ని సంప్రదాయాల శక్తిపీఠాలన్నింటిలోనూ ఈ పీఠానికి అత్యంత శక్తివంతమైందిగా భావిస్తారు. కొన్ని సంప్రదాయంల వారు మాత్రం అమ్మవారి కుడిచేయి ఇక్కడ పడిందని భావిస్తారు. కాశ్మీరంలో అమ్మవారి కుడిచేయి పడిందని. ఇప్పటికీ మాతా వైష్ణోదేవి ఆలయంలో మనిషి కుడి చేయి రూపములోని కొన్ని శిల్పాలు లభ్యం కావడం ఈ వాదన సరైనదేననడానికి ఊతమిస్తుంది. ఈ చేతి శిల్పంను అమ్మవారి వరద హస్తంగా భక్తులు గౌరవిస్తారు.

శ్రీధరపండితుడు అనే వ్యక్తి 700 సంవత్సరాలకు పూర్వం ఈ కొండగుహలను కనుగొన్నాడని చెపుతారు. తన ఇంటిలోనున్న పూజా సంపుటంలో అమ్మవారి విగ్రహం మాయమవడం చూసిన శ్రీధరపండితుడు కటిక ఉపవాసం చేస్తూ అమ్మవారికి మొరపెట్టుకోగా కలలో దర్శనమిచ్చిన అమ్మవారు తను పర్వత సానువులలో ఉన్నానని దారి చూపించిందని, ఉపవాస దీక్ష మానవలసినదిగా ఆదేశించింది.

ఆమె ఆజ్ఞానుసారం శ్రీధరపండితుడు వెతుక్కుంటూ వెళ్ళగా మూడు రాతుల రూపంలో అమ్మవారు దర్శనమిచ్చిందని చెపుతారు. ఆ మూడు మూర్తులే మహాసరస్వతి, మహాలక్ష్మి, మహాకాళీ అవతారాలుగా శ్రీధరపండితుడు పూజించాడని చెపుతారు. తరువాత అమ్మవారి ప్రసాదంగా శ్రీధరపండితునికి నలువురు కుమారులు జన్మించారని, తరువాత శ్రీధరపండితుడు తన శేష జీవితాన్ని అమ్మవారి సేవలో గడిపాడని ఒక స్థానిక కథ ఉందంటారు.

1,585 మీటర్ల (5,200 అడుగులు) ఎత్తులో ఉన్న ఈ ఆలయం త్రికూట కొండపై కత్రా నుండి 12 కి.మీ. ఇది జమ్మూ నగరానికి దాదాపు 61 కి.మీ. [పవిత్ర గుహ యొక్క భౌగోళిక అధ్యయనం దాని వయస్సు దాదాపు మిలియన్ సంవత్సరాలుగా సూచించబడింది. ఆలయం ఉన్న ప్రదేశం ఋగ్వేదంలో త్రికూట కొండ ప్రస్తావన కూడా ఉంది} .

పాండవులు మరియు కురుక్షేత్ర యుద్ధం గురించి వివరించే మహాభారతం , వైష్ణో దేవి ఆరాధన గురించి ప్రస్తావించారు . కురుక్షేత్ర యుద్ధానికి ముందు అర్జునుడు శ్రీకృష్ణుడి సలహాతో దుర్గాదేవిని పూజించాడని చెబుతారు . అతని భక్తికి సంతోషించిన మాతృమూర్తి వైష్ణో దేవి రూపంలో అతని ముందు ప్రత్యక్షమయ్యారు. దేవి కనిపించినప్పుడు, అర్జునుడు ఆమెను ఒక స్తోత్రంతో స్తుతించడం ప్రారంభించాడు , అందులో ‘ జంబూకటక్ చిత్యైషు నిత్యం సన్నిహితాలయే ‘ అని ఒక శ్లోకం చెబుతుంది.

 అంటే ‘జంబూ పర్వతం యొక్క వాలుపై ఉన్న ఆలయంలో ఎల్లప్పుడూ నివసించే నీవు’ – బహుశా దీనిని సూచిస్తూ ఉండవచ్చు. ప్రస్తుత జమ్మూ. జమ్మూ మరియు కాశ్మీర్ మాజీ గవర్నర్ జగ్మోహన్ ఇలా అంటాడు, “మాతా వైష్ణో దేవి మందిరం పురాతనమైనది, దీని పురాతన కాలం మహాభారతానికి పూర్వం, శ్రీకృష్ణుడు అర్జునుడికి ‘జంభు’ కొండలపైకి వెళ్లి వెతకమని సలహా ఇచ్చాడని నమ్ముతారు. యుద్ధభూమిలో ఆయుధాలు చేపట్టే ముందు వైష్ణో దేవి ఆశీర్వాదం.’జంభూ’ ప్రస్తుత జమ్మూతో గుర్తింపు పొందింది.అర్జునుడు వైష్ణో దేవిని పూజిస్తూ, క్షీణత మరియు క్షీణత లేని అత్యున్నత యోగిని, వేదాలకు తల్లి అని పిలుస్తాడు.

మరియు వేదాంత శాస్త్రం మరియు విజయాన్ని ఇచ్చేది మరియు విజయం యొక్క వ్యక్తిత్వం ఎవరు.” మాతృ దేవత పట్ల గౌరవం మరియు కృతజ్ఞతతో కోల్ కండోలి మరియు భవన్‌లలో పాండవులు మొట్టమొదటిగా ఆలయాలను నిర్మించారని కూడా సాధారణంగా నమ్ముతారు. ఒక పర్వతంపై, త్రికూట పర్వతానికి ఆనుకుని మరియు పవిత్ర గుహకు ఎదురుగా ఐదు రాతి నిర్మాణాలు ఉన్నాయి, ఇవి ఐదు పాండవుల రాతి చిహ్నాలుగా నమ్ముతారు.

శ్రీధర్‌కు వైష్ణో దేవి దర్శనం మరియు భైరోన్ నాథ్ కథ

భైరోన్ నాథ్ ఆలయం, ఇక్కడ భైరోన్ నాథ్ తల కొండపై పడింది.ప్రముఖ హిందూ తాంత్రికుడు భైరోన్ నాథ్ వ్యవసాయ ఉత్సవంలో యువ వైష్ణో దేవిని చూసి ఆమెతో పిచ్చిగా ప్రేమలో పడ్డాడని చెబుతారు. వైష్ణో దేవి అతని రసిక పురోగతుల నుండి తప్పించుకోవడానికి త్రికూట కొండలకు పారిపోయింది, తరువాత ఆమె తన అసలు రూపమైన దుర్గగా మారిపోయింది మరియు ఒక గుహలో తన కత్తితో అతని తలను నరికివేసింది.

రచయిత మనోహర్ సజ్నాని ప్రకారం, హిందూ పురాణాల ప్రకారం వైష్ణో దేవి అసలు నివాసం అర్ధ్ కున్వారి, ఇది కత్రా పట్టణం మరియు గుహ మధ్య 6 కి.మీ  దూరంలో ఉంది.

1 జనవరి 2022న, మందిరం వద్ద గేట్ నంబర్ 3 దగ్గర జరిగిన తొక్కిసలాటలో 12 మంది మరణించారు మరియు 16 మంది గాయపడ్డారు .

దేవతలు

ఆలయంలో మహాలక్ష్మి, మహాకాళి మరియు మహాసరస్వతి యొక్క చిహ్నాలు.మూడు చిహ్నాలు – మహాకాళి , మహాలక్ష్మి మరియు మహాసరస్వతి , వైష్ణో దేవి యొక్క అన్ని చిత్రాలను ఆలయంలో పూజిస్తారు. చిహ్నాల పాదాలు శాశ్వతంగా ప్రవహించే బంగంగా నది నుండి తెచ్చిన నీటితో కడుగుతారు.

ఆరాధన,చరిత్ర.రచయితల అభిప్రాయం

రచయిత అభా చౌహాన్ వైష్ణో దేవిని దుర్గా అవతారంగా గుర్తించారు .రచయిత పించ్‌మాన్ గొప్ప దేవత మహాదేవిని గుర్తించాడు మరియు వైష్ణో దేవి అన్ని శక్తులను కలిగి ఉందని మరియు మహాదేవిగా మొత్తం సృష్టితో సంబంధం కలిగి ఉందని చెప్పారు. రచయిత పించ్‌మన్ కూడా ఇలా అంటాడు, “తీర్థ యాత్రికులు వైష్ణో దేవిని దుర్గాతో గుర్తిస్తారు – వీరికి పంజాబీలు (మరియు ఇతరులు) సెరన్‌వాలి అని కూడా పేరు పెట్టారు , “ది లయన్-రైడర్” – ఇతర దేవతల కంటే ఎక్కువ”.ఈ ఆలయం హిందువులు మరియు సిక్కులు ఇద్దరికీ పవిత్రమైనది. స్వామి వివేకానంద వంటి అనేక మంది ప్రముఖ సాధువులు ఈ ఆలయాన్ని సందర్శించారు.

పండుగలు

వైష్ణో దేవి ఆలయంలో జరిగే అత్యంత ముఖ్యమైన పండుగలు నవరాత్రి , దుష్ట రాక్షసులపై దేవి విజయాన్ని జరుపుకునే పండుగ మరియు దీపావళి , చీకటిపై కాంతి, చెడుపై మంచి మరియు అజ్ఞానంపై జ్ఞానం యొక్క విజయానికి ప్రతీక.

నవరాత్రి పండుగ అశ్విన్ మాసంలో జరుపుకునే పండుగ , ఇది సాధారణంగా సెప్టెంబర్ మరియు అక్టోబర్ గ్రెగోరియన్ నెలలలో వస్తుంది.  పండుగ తొమ్మిది రాత్రులు (పది రోజులు) ఉంటుంది; వైష్ణో దేవి దర్బార్‌లో జరిగే కార్యక్రమంలో దేశం నలుమూలల నుండి కళాకారులు ప్రదర్శనలు ఇస్తారు. కోవిడ్-19 మహమ్మారి కారణంగా ఆలయానికి రాలేని భక్తుల కోసం భారత పోస్టల్ డిపార్ట్‌మెంట్‌తో కలిసి ప్రసాదాన్ని పంపిణీ చేయడం ప్రారంభించింది.

అన్ని మతాల భక్తులు మరియు హిందూ మతం యొక్క అన్ని ఆలోచనా పాఠశాలలు వైష్ణో దేవి ఆలయాన్ని సందర్శిస్తారు.

 సందర్శన

వైష్ణో దేవి ఆలయం జమ్మూ మరియు కాశ్మీర్ శ్రీ మాతా వైష్ణో దేవి పుణ్యక్షేత్రం చట్టం నంబర్. XVI/1988లో చేర్చబడింది మరియు భారత రాజ్యాంగంలోని ఆర్టికల్ 26లో కూడా భాగం .బోర్డు పేరు శ్రీ మాతా వైష్ణో దేవి పుణ్యక్షేత్రం బోర్డు. బోర్డులో తొమ్మిది మంది సభ్యులు ఉన్నారు,

అన్నీ జమ్మూ మరియు కాశ్మీర్ ప్రభుత్వంచే నామినేట్ చేయబడ్డాయి , ముఖ్యంగా జమ్మూ మరియు కాశ్మీర్ గవర్నర్. బోర్డుకు జమ్మూ మరియు కాశ్మీర్ గవర్నర్ ఎక్స్ అఫీషియో చైర్మన్. 1991లో, శ్రీ మాతా వైష్ణో దేవి పుణ్యక్షేత్రం బోర్డ్ నిర్వహణ కూడా ప్రసిద్ధ శివాలయం అయిన శివ్ ఖోరీని ఆధీనంలోకి తీసుకుంది .

శీతాకాలంలో వైష్ణో దేవి ఆలయం

కత్రా వద్ద రైల్వే స్టేషన్ మరియు బస్టాండ్ సమీపంలో వైష్ణవి ధామ్, సరస్వతి ధామ్, కాళికా ధామ్, నిహారిక యాత్రి నివాస్, శక్తి భవన్ మరియు ఆశీర్వాద భవన్ వంటి అతిథి గృహాలను కూడా పుణ్యక్షేత్రం బోర్డు నిర్మించింది.డిసెంబర్ నుండి జనవరి వరకు శీతాకాలంలో వైష్ణో దేవి ఆలయం మంచుతో కప్పబడి ఉంటుంది.